KATEDRALAK

Katedralak tenplu kristauak dira.

Erdi Aroko gizartea xurgatu eta aldi berean baliabide soberakinekin, gehienak gazteluak eta elizak, eraikinetan islatzen zituzten beraien oinarrizko kezkak: Jainkoa eta gerra.

Publiko gehien zituzten eraikuntzak elizak ziren. Kanoi gangak elizen tamaina mugatzen zuen eta lehioentzako leku gutxi uzten zuen.

Katedral berriak, elizak eta abadetxeak, XI eta XII. mendeetan eraiki ziren. Aparteko eraikin jarduerak, nekazaritza, merkataritza eta hirien hazkundea islatu zen Erdi Aroan. XI. eta XII. mendeko katedralak estilo erromanikoan eraiki ziren. Adibide batzuk Alemania, Frantzia eta Espainian aurki daitezke.

Roman eraikitzaileak egindako berrikuntza garrantzitsua hau da: arku teilatua, antzinako zurezko maila ordekatuz, kanoi ganga edo zilindrikoa, edo gurutze ganga bat non bi zilindriko ganga zeuden.

 Harrizko gangak gehiegizko pisua zutenez, eliza erromanikoetan pilarrak eta horma masiboak jartzen ziren, pisua eusteko.

Katedral gotikoak oso garaipen handiak ziren Erdi Aroan. Bi eraikuntza oinarrizkoei esker, katedral gotikoen izatea ahalbidetu zuten. Arku eta gangen erabiltze puntuzkoak, garrantzi mugimendua eta Jainkoaren botere bertikalaren sentsazio zentzu bat sortu zuten. Gogorgarriak hormen pisua eusteko jartzen ziren. Eraikuntza gotikoek, lehio asko zituztenez, argi gehiago iristen zen barnealdera.

Katedral gotikoa komunitate osoaren lana zen, klase guztiak bere eraikuntzetan parte hartzen zuten. Kumunitatearen fedea ere bazen katedral gotikoa. Frantziko estilo gotikoko hainbat eraikuntza: Notre Dame (Paris), Reims, Amiens, eta Chatres.

Erdi Aroko katedral gotikoen lehioetan edertasuna eta kolore ezberdinak nabarmentzen ziren.

MONASTEGIAK

Monastegietako atal garrantzitsuena eliza zen, bertan monjeek  errezatu egiten zuten. Eliza  monastegiaren erdi gunea zen, dena (logelak, jangela, ...) eliza inguruan eraikitzen bait ziren.

Elizaren ondoan eta bertara sartzeko aukerarekin zegoen patioa ala klaustroa. Patioak lorategi txiki bat izaten zuen erdian. Klaustroaren inguruan zeuden beste gela guztiak, adibidez, jangela , bilera gela,…  

Elizatik pixka bat hurrunago zegoen sukaldea eta janarien biltegia. Haien gainean zegoen logela nagusia.

Normalean baratzak izaten zituzten, eta hortik lortzen zituzten elikagai ia denak.

Batzuetan upeltegiak, ukuiluak, bihitegiak, errotak, biltegiak, artisau tailerrak… bazituzten erietxeak, ostatuak eta baita batzuetan eskolak ere.

Monastegi guztietan zegoen hilerria.

Monastegiak, inguru bakartietan egoten ziren, eta hiri txiki batzuk bezala ziren. Bizitzeko beharrezkoak ziren gauza guztiak zeuden bertan: abeletxe bat, errota bat, lantegi ezberdinak, basoak, soro landuak… gainera, monastegi guztietan zegoen liburutegi bat, eta bertan ikasi eta liburuak berridazten zituzten. Liburutegi

hauegatik ez bazen gaur egun garai aietako informazio gutxiago edukiko genuen. Monjeek, errezatu, lan egin eta ikastea zuten bizitzeko era. Egunean hainbat alditan biltzen ziren denak batera errezatzeko. Gainontzekoa, lan egiteko aprobetxatzen zuten, adibidez lantegi eta zelaietan lan egiteko, liburuak berridazteko edo ikasteko. Monastegi guztietan zegoen ikastetxe bat etorkizuneko monjeentzat.

ERDI AROKO HIRIAK

Erdi Aroko hiriak jende-multzo txikiak ziren eta, salbuespen batzuk izan ezik (Milan, Venezia, Florentzia, Paris...), ez ziren 10.000 biztanlera iritsi. Hala ere, XIII. mendean garapen handia izan zuten, nekazaritza inguruetatik etorkin asko iritsi baitziren. Hiriak askatasun handiagoa eta lan egiteko aukera gehiago eskaintzen zizkien.

Erdi Aroko hiriak kale estuak eta bihurgunetsuak zituzten. Kale horietan altxatutako etxeek zurezko egitura zuten eta harlanduz edo lokatzez beteta zegoen egitura hori. Horregatik, suteek benetako hondamendiak eragiten zituzten. Higiene eta osasun-baldintzak ere oso txarrak ziren: etxe-abereak inolako kontrolik gabe ibiltzen ziren hirian, zaborrak eta ur zikinak kalera botatzen ziren zuzenean...

Jaun askok jauregiak eraiki zituzten eta hirira joan ziren bizi izatera. Apaiz asko ere hirietan bizi ziren eta ospakizun erlijiosoak eskaintzen zituzten elizetan eta katedraletan. Nekazari batzuek, abantaila juridikoek erakarrita, etxea erosi zuten hirian, harresietatik kanpo kokatutako lurrak lantzen jarraitu bazuten ere.

Talde kopurutsuena burgesek osatzen zuten, artisautzan eta merkataritzan lan egiten zuten pertsonek hain zuzen ere. Horiekin batera, gizarteak baztertutakoek (eskaleak, maltzurrak, lapurrak, prostitutak etab.) osatzen zuten hiriko biztanleria.

Lanbide berean lan egiten zuten burgesak korporazioetan edo gremioetan elkartzen ziren. Gremioak arautzen zituen fabrikazio-prozesua, salmenta-prezioak, soldatak etab. Gremioaren barnean hiru kategoria profesional bereizten ziren, adinaren eta prestakuntza-mailaren arabera: ikastunak, langileak edo ofizialak eta irakasleak.

Forua edo frankizia-gutuna zuten hiriek autonomia handia lortu zuten eta komunek edo udal-kontzejuek gobernatu zituzten. Horien buru magistratu bat izaten zen (alkatea, kontsula, burgumaisua...). Hiri barneko segurtasunaz hiriko milizia arduratzen zen. Kontzejuak udal-arauak ematen zituen, merkatua antolatzen zuen, delitu txikiak epaitzeko epaimahaiak osatzen zituen eta harresia eta milizia ordaintzeko beharrezko zergak ezartzen zituen.
Hiriak hainbat atal zituen:
- Azoka
- Borda
- Alondegia
- Gotorlekua
- Bainuetxea
- Harresia
- Mezkita nagusia